Zdecydowałeś się na rozwód, ale nie wiesz gdzie przebywa Twoja żona / Twój mąż? Małżonek postanowił utrudnić ci sprawę i nie zamierza odpowiadać na pozew rozwodowy ani pojawić się na rozprawie? Obawiasz się, że uniemożliwi to orzeczenie rozwodu? Niekoniecznie. Istnieją prawne możliwości na wyjście z tego impasu. W sprawie o rozwód może zapaść tzw. wyrok zaoczny.
Czym jest wyrok zaoczny?
Wyrok zaoczny stanowi rodzaj wyroku sądowego, który wydany jest pod nieobecność pozwanego. Wyrok taki zapada, gdy pozwany pozostaje całkowicie bierny – gdy nie składa odpowiedzi na pozew, nie stawia się na rozprawie albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie. Warunkiem wydania wyroku zaocznego jest prawidłowe zawiadomienie pozwanego o toczącym się postępowaniu. Koniecznym jest skuteczne doręczenie odpisu pozwu oraz wezwania na rozprawę. Doręczenie jest skuteczne jeżeli korespondencja kierowana jest na adres, pod którym pozwany ma szansę podjąć przesyłkę pocztową. Będzie to adres zamieszkania (tam, gdzie pozwany faktycznie przebywa), a nie adres zameldowania.
Warto wspomnieć o tzw. fikcji doręczenia. Jeżeli listonosz nie zastanie nas w domu, w skrzynce pozostawi awizo. Ponowną próbę doręczenia podejmie po tygodniu. Jeżeli znowu nas nie zastanie, pozostawi powtórne awizo. List będzie na nas czekał na poczcie przez 14 dni. Jeżeli w tym terminie korespondencja nie zostanie podjęta, sąd przyjmie że nastąpiło skuteczne doręczenie. Nie ma przy tym znaczenia, czy przesyłki nie podjęliśmy celowo, pozostając w błędnym przekonaniu, że swoim zachowaniem zablokujemy sprawę rozwodową, czy też z uwagi na wyjazd, pobyt w szpitalu czy zmianę miejsca zamieszkania. Samo pozostawienie awiza w miejscu zamieszkania pozwanego jest wystarczające, ażeby przyjąć, że pozwany został skutecznie poinformowany o rozprawie.
Trzeba zaznaczyć, że wydanie wyroku zaocznego jest niedopuszczalne, gdy pozwany zajął w jakiejkolwiek formie stanowisko procesowe w sprawie – np. złożył odpowiedź na pozew. Na rozprawie oświadczył, że nie uznaje powództwa i wnosi o jego oddalenie (nawet jeżeli stanowisko pozwanego nie jest to poparte żadną merytoryczną argumentacją). Nie można wydać wyroku zaocznego także, gdy pozwany zażąda przeprowadzenia rozprawy pod swoją nieobecność.
Nieobecność na rozprawie, a konsekwencje
Sprawy o rozwód charakteryzują się tym, że nie wszystkie przepisy procedury cywilnej mają w niej zastosowanie. Zastosowania nie znajdzie między innymi art. 339 § 2 k.p.c.. Są sytuacje, w których w przypadku gdy pozwany nie stawił się na rozprawę albo mimo stawienia nie bierze w jej udziału. Wtedy przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą. W sprawach o rozwód sąd ma obowiązek przeprowadzenia postępowania dowodowego, którego celem jest ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia. Również okoliczności dotyczących dzieci stron i ich sytuacji.
Pozwany nie pojawiając się na rozprawie sam pozbawia się środków obrony. Nieprzedstawienie swojego stanowiska, niezłożenie wniosków dowodowych to prosta droga do przegranego procesu. Dla powoda w sprawie o rozwód ważne jest także to, że bez udziału w sprawie pozwanego nie będzie możliwym uzyskanie rozwodu bez orzekania o winie. Taki wyrok może bowiem zapaść tylko i wyłącznie wówczas, gdy życzą sobie tego obie strony (art. 57 § 1 k.r.o. stanowi, że na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie). Sąd nie może domniemywać zgody drugiego małżonka na rozwód bez orzekania o winie. Żądanie w tym zakresie musi być wyraźne, nie może pozostawiać wątpliwości.
Kurator dla osoby nieznanej z miejsca pobytu
Sprawa o rozwód może się skomplikować jeżeli powód nie wie, gdzie przebywa pozwany. Tego typu problem może pojawić się przed wytoczeniem powództwa lub w jego trakcie. Na przykład po tym, jak sąd otrzyma zwrot przesyłki zawierającej pozew i wezwanie pozwanego na rozprawę z adnotacją „adresat nieznany” lub „adresat wyprowadził się”. W takich sytuacjach należy zwrócić się do sądu o wyznaczenie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Warunkiem ustanowienia kuratora jest uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu strony nie jest znane. Obowiązek uprawdopodobnienia spoczywa na stronie, która złożyła wniosek o ustanowienie kuratora. Kurator jest przedstawicielem ustawowym dla osoby zastępowanej. Jest uprawniony i zobowiązany do podejmowania wszelkich czynności procesowych związanych z daną sprawą.
Zmierza do obrony praw tej osoby (wyrok SN z 12.12.2017 r., I UK 262/17). Powinien zajmować stanowisko co do żądań przeciwnika, składać wnioski i oświadczenia. Uczestniczyć w rozprawach, podczas których przeprowadzane są dowody i roztrząsane ich wyniki, wnosić w razie potrzeby środki odwoławcze (por. postanowienie SN z 14.04.2016 r., IV CSK 412/15). Najlepiej, aby kuratorem wyznaczona została osoba spośród najbliższych pozwanego, która ma jakąkolwiek wiedzę na temat życia osoby, którą ma zastąpić. Jeżeli nie będzie to możliwe, sąd wyznaczy kuratorem radcę prawnego, adwokata lub pracownika sądu.
Autor: radca prawny Lidia Makarska
