W poprzednim wpisie pisałam o alienacji rodzicielskiej – o tym, czym jest, jakie przybiera formy, jaki ma wpływa na dzieci, które jej doznają. Dziś ciąg dalszy analizy tego niepokojącego zjawiska. Tym razem skupię się na analizie jakie są prawne aspekty alienacji rodzicielskiej.
Polskie Prawo wobec Alienacji Rodzicielskiej.
Niestety, polskiemu prawu pojęcie alienacji rodzicielskiej nie jest znane. Brak legalnej definicji zjawiska, nieznajomości zagadnienia i jego negatywnych konsekwencji dla rozwoju dziecka powoduje, że rodzice alienowani od dziecka nie mają skutecznych instrumentów do walki z rodzicem-alienatorem. W sądowej praktyce w dalszym ciągu zbyt często mówi się „konflikcie rodzicielskim” lub „konflikcie w rodzinie”, sugerując, że za ten stan rzeczy odpowiedzialni są w równym stopniu oboje rodzice. Skutek jest taki, że problem niejednokrotnie trwa latami a ofiarami takiej sytuacji są przede wszystkim dzieci. Jakie kroki prawne może podjąć alienowany od dziecka rodzic? W pierwszej kolejności musi uregulować kontakty z dzieckiem.
Jeżeli rodzice nie są w stanie porozumieć się w tej sprawie nie pozostaje im nic innego jak zwrócić się o pomoc do mediatora rodzinnego lub skierować wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem do sądu. Składając wniosek do sądu rodzinnego warto zadbać o zabezpieczenie kontaktów na czas toczącego się postępowania.
Postanowienia sądu regulującego kontakty
Uzyskanie wyroku (przy rozwodzie) lub postanowienia regulującego kontakty nie koniecznie oznacza zażegnanie problemu alienacji. Do Kancelarii trafiają Klienci, którzy skarżą się na to, że orzeczenie sądu nie jest przez rodzica-alienatora respektowane. Co wówczas zrobić? Rozwiązaniem jest tzw. egzekucja kontaktów, czyli sądowne dochodzenie realizacji orzeczenia sądu dotyczącego kontaktów rodzica z dzieckiem. Niestety procedura jest długa i także nie daje gwarancji, że rodzic, który utrudnia kontakty zacznie respektować orzeczenie. W pierwszym etapie należy wystąpić do sądu o zagrożenie rodzicowi-alienatorowi karą finansową za każdy przypadek naruszenia orzeczenia sądu. W drugim etapie sąd wymierza karę. Jej wysokość uzależniona jest od ilości naruszeń (stosuje się tu prosty wzór: kwota wskazana przez sąd w pierwszym etapie przemnożona przez ilość incydentów).
Kara finansowa – co do zasady – mobilizuje rodzica, który utrudnia kontakty. Jednakże bywa, że rodzic-alienator unika zapłaty zasądzonej przez sąd kary finansowej. Wówczas – jak w każdej sprawie o zapłatę – należy skierować sprawę do komornika. W tym celu trzeba zadbać o nadanie postanowieniu tzw. klauzuli wykonalności, a następnie skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji. Zdarzają się też takie sytuacje, w których rodzic utrudniający kontakty „liczy się” z wydatkiem w postaci kary finansowej. W dalszym ciągu łamie orzeczenie sądu. Co zrobić wówczas? Tu sprawa się komplikuje. Możemy walczyć o ograniczenie rodzicowi-alienatorowi władzy rodzicielskiej. Na jakiej podstawie? Jak wynika z treści art. 111 § 1 KRO jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.
Nadużycie władzy rodzicielskiej. Jakie są prawne aspekty alienacji rodzicielskiej?
Uporczywe utrudnianie drugiemu rodzicowi kontaktów z dzieckiem oraz buntowanie dziecka przeciwko rodzicowi niewątpliwie stanowi nadużycie władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska mogłaby zostać ograniczona np. poprzez dozór kuratora bądź poprzez obowiązek podjęcia terapii, mającej na celu uświadomienie rodzicowi, który utrudnia kontakty, że dzieje się to z ogromną krzywdą dla dziecka. A czy wobec rodzica-alienatora można podjąć jakieś kroki karne? Alienacja rodzicielska stanowi w mojej ocenie formę przemocy psychicznej. Można byłoby zatem rozważyć złożenie wobec takiego rodzica zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 207 § 1 Kodeksu karnego.
Statystyki na temat Alienacji Rodzicielskiej
Wobec braku danych statystycznych utrudnione jest pełne oszacowanie skali tego zjawiska. O skali problemu może świadczyć fakt, że do Biura Rzecznika napływa rocznie blisko 50 tys. spraw. Niemal połowa z nich dotyczy kwestii związanych z wikłaniem dziecka w konflikt okołorozwodowy. Z danych, których zebranie Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło w 2016 r. Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości (analiza 295 spraw rozpoznanych przez sądy w okresie od stycznia 2014 r. do listopada 2015 r.), wskazuje, że w co piątym przypadku osoba uprawniona nie mogła należycie realizować kontaktów mimo zagrożenia nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej i wnosiła o nakazanie zapłaty. Sądy jednak w 68 proc. tych spraw wnioski oddaliły.
Większość spraw (71 proc.) stanowiły wnioski o wszczęcie postępowania od osób uprawnionych do kontaktów. Aby zwiększyć świadomość społeczną od sześciu lat 25 kwietnia obchodzimy w Polsce Dzień Świadomości Alienacji Rodzicielskiej. Od 2006 roku jest to nieformalne, międzynarodowe święto. W 2009 roku patronat honorowy nad akcją społeczną Dzień Świadomości Alienacji Rodzicielskiej objął Rzecznik Praw Dziecka. Zobacz poruszający spot „Jestem mamy i taty”, przygotowany w ramach kampanii społecznej Rzecznika Praw Dziecka.
W mojej ocenie całemu społeczeństwu – sprawcom i ofiarom rodzicielskiej alienacji, prawnikom, psychologom, sędziom, kuratorom, osobom wykonującym badania do celów sądowych – potrzebna jest solidna edukacja. Miejmy nadzieję, że z alienacją rodzicielską będzie jak z przemocą domową, o której kilka lat temu też niewiele się mówiło.
Autor: radca prawny Lidia Makarska
